پژوهشی در چیستی مرکز و نقش آن در آفرینش معماری

تحقیق حاضر، به دنبال کشف مفهوم عمیق "مرکز" و شرح و بسط آن در حوزه ی معماری است. این مفهوم، در حوزه های گوناگون معرفت، هنر و صناعت و علوم طبیعی مطرح شده است. پژوهش پیش رو سعی دارد که با رجوع به حوزه های هنر و معماری به واکاوی این مفهوم ژرف بپردازد. در حوزه ی هنر و معماری مفهوم مرکز همواره مطرح بوده است. در این میان، کریستیان نوربرگ-شولتس، رودولف آرنهایم و کریستوفر الکساندر مرکز را مبنا و اساس نظریه پردازی های خویش قرار داده اند. لذا، با رجوع به نظریات این اندیشمندان و تحلیل مضمونی نظراتشان سعی شده است که ابعاد دیگری از این مفهوم آشکار گردد. علاوه بر این نیم نگاهی به فرهنگ شرقی و اسلامی نیز شده است. هر چند نظریه پردازان مذکور، از منظرهای متفاوتی به این مفهوم نظر افکنده اند، اما با تدقیق در آراء ایشان وجوه مشترکی از مرکز یافت می شود. بر همین اساس تحقیق پیش رو در سه گام اصلی تبیین، تکوین و تقویم مراکز عرضه می شود. پژوهش حاضر، ابتدا به استخراج نظریات این اندیشمندان می پردازد و سعی می کند که وجوه اشتراک و افتراق مرکز را از خلال سخنان ایشان، نمایان سازد. سپس با تدوین این نظریات سعی در تبیین مفهوم مرکز دارد. در راستای این هدف برخی از ویژگی های مرکز از آراء اندیشمندان پشتیبان این پژوهش استخراج می گردد. در گام بعدی، برای تبیین روشن تر مفهوم مراکز، سعی می شود که نحوه ی تکوین آنها در هستی مورد تعمق قرار گیرد. از طرفی برای پرداختن به تکوین مراکز، ذکر انواع مختلف آنها الزامی به نظر می رسد. در این مجال مراکز در قالب شش نوع معرفی می شوند که عبارتند از: مرکز حقیقی، جوهری، معنایی، عملکردی، مصنوع و طبیعی. در نهایت پس از کشف انواع مختلف مراکز با رجوع به آراء نظریه پردازان و تحلیل ها و استنباط های نگارنده، سعی می شود که روابط درونی این مراکز در هستی و معماری، تحت عنوان اصول قوام بخش مراکز بیان شود. در این مجال پنج اصل کلیدی قوام بخش مطرح می شود که عبارتند از: مراتب، تقارب، منظومه، تعادل و وحدت مراکز. از آن جایی که این پژوهش بیشتر در حوزه ی نظری بالنده شده است، در نهایت، قابلیت بسط و گسترش این بحث در حوزه های مختلف کاربردی از قبیل طراحی، آموزش، نقد و مرمت معماری نشان داده می شود. به طوری که به نظر می رسد که با تمسک به ایده ی مراکز می توان در تمام حوزه های مذکور به نظریه پردازی پرداخت و این نظریات را عملی و کاربردی ساخت. بدین ترتیب مفهوم مرکز بر تمام ساحات و مراتب معماری موثر خواهد بود.